دوست عزیز و دانشمند گرامی جناب داکتر صاحب هاشمیان!

پس از سلام و احترام؛ از دوستی ما تقریباً چهار دهه می گذرد و خوشحالم با وجود تفاوت نظرهای کم و زیاد این دوستی پابرجا مانده و در آینده نیز انشأ الله به همین منوال باقی خواهد ماند، به این دلیل که هردو در ابراز نظرهای خود صریح و فاقد از “دو روئی” بوده و هرگز نخواسته ایم قضاوت های خود را تحت حب و بعض های شخصی ارائه کنیم. من به زحمات شباروزی شما در هجرت با نشر مسلسل مجلۀ “آئینۀ افغانستان” که طی بیش از دو دهه یک آرشیف مکمل رویدادها و تحلیل های وطن است، مباهات میکنم و به پشتکار و مبارزه شما آفرین میگویم. مسرورم که تفاوت نظرهای مافقط برای جستجوی حقایق از رویدادهای تاریخی و جاری وطن بوده و هیچگاه جنبۀ  شخصی و یا جانبداری از این و یا آن نداشته است. 

متأسفم که درعنوان نوشته مورخ 12 مارچ شما “انعکاس پروگرم روز جهانی زن وبسایت افغان جرمن آنلاین در لعنت به فردوسی” از طرف ناشر در سه قسمت بی غوری صورت گرفته که شما آنرا در نوشته اخیر خود (مورخ 14 مارچ) به توجه رسانیده اید و این توضیح شما سؤال مرا در زمینه جواب گفته است که از شما ممنونم. خوب شد که این اشتباه به تأسی از خواهش شما بعداً بطور درست یعنی “انعکاس پرگرم روز جهانی زن در وبسایت افغان جرمن آنلاین” اصلاح گردید و خواننده را از سر در گمی عنوان بیرون کرد.

 از اینکه عکس تاریخی شاه و ملکه در اصل مقالۀ شما نبود و بدون اطلاع قبلی به شما  در متن نوشته اضافه شده بود که برطبق موازین علمی و نشراتی معنی “تصرف” در نوشته را میدهد، ولی من آنرا یک ضمیمۀ خوب میدانم و از دیدن آن بسیارمشعوف شدم که پس از نهضت دورۀ دوم زنان ملکه معظمه فرصت یافت تا ازمحصورۀ اجباری ارگ بیرون شده و در معیت اعلیحضرت به سفرهای رسمی به خارج بپردازد و اینکار ادامۀ یک اقدام بزرگ تاریخی بود که طی دوره صدارت محمد داؤد خان صورت گرفت.

در ارتباط اینکه نهضت دورۀ دوم زنان “روی لچی” به حیث یک اقدام بزرگ در دورۀ سلطنت اعلیحضرت محمد ظاهر شاه و به موافقه ایشان صورت گرفته، جای شک نیست، ولی باید بین دو موضوع “حامی” و “بانی” فرق کرد. بانی این نهضت محمد داؤد خان شهید بود و حامی آن اعلیحضرت، چنانچه من ده سال قبل در کتاب “زنان زیر فشار عنعنه و تجدد” نوشتم که: «ملکه دریکی از روزهای جشن استقلال (1338) به معیت شاه درحضور مردم پدیدار گشت و به آغاز دومین نهضت زنان افغان رسمیت بخشید».

کسانیکه از تاریخ معاصر کشور بخصوص دورۀ سی ساله حکومت های خاندانی (سردار محمد هاشم خان، سردار شاه محمود خان غازی  و سردار محمد داؤد خان) دقیقاً اطلاع دارند، میدانند که طی این سه دوره اختیارات کلی بدست سه صدراعظم بود، البته آنها موضوعات را به اطلاع پادشاه میرسانیدند و موافقه او را جلب میکردند. اشتباه است اگر گفته شود که شاه در زمان صدارت داؤد خان در امور مملکت دست باز داشت و تنها در دوره دو عم خود دست بسته بود. دراینجا باید خاطر نشان ساخت که اعلیحضرت جرأت کرد وبا ترس و لرز و بوسیلۀ اشخاص بطورغیرمستقیم دو عم خود را از مقام صدارت مستعفی ساخت، ولی در مورد داؤد خان اینکار را نکرد، بلکه داؤد خان خودش استعفی خود را تقدیم شاه کرد و شاه آنرا با تأنی قبول نمود. 

جناب داکتر صاحب! شما نوشته اید: «در آنوقت [یعنی هنگام عملی کردن نهضت زنان 1338  ـ نویسنده] ازدواج غیرمعمول جنرال عبدالولی با شاهدخت بلقیس صورت نگرفته بود و این خاندان کاملاً متفق و یکدست بودند و در آخر هفته یک روز همه اعضای خاندان زن و مرد در ارگ جمع می شدند، مردها دریک اطاق یکی دو ساعت روی اوضاع مملکت و حکومت صحبت میکردند و تصمیمات متفق الرأی گرفته میشد، البته نظریات سردار محمد داؤد خان بحیث “اغلاله” همیشه مورد قبول همگان بشمول پادشاه قرار میگرفت….». یقیین دارم به شما بهتر معلوم است که نامزدی سردارعبدالولی با شاهدخت بلقیس در آخرین ماه های صدارت شاه محمود خان درسال 1331 (1952) در پاریس صورت گرفت و اینکار موجب نفاق خانوادگی گردید. لذا حین رویدست گرفتن نهضت زنان اثری چندان از “میز گرد” خانوادگی وجود نداشت و جای آنرا قدرت متمرکز در دست داؤد خان گرفته بود. این یک واقعیت تاریخی است که نمیتوان از ان انکار کرد و همین اختلاف خانوادگی و تمرکز بیش از حد قدرت در دست داؤد خان بود که اعلیحضرت را نگران تخریش آینده سلطنت ساخته بود و فکر کرد که با ماده 24 قانون اساسی 1343 پای خانواده سلطنتی را از سیاست بیرون نمود.

محترما! حرف شما را کاملاً تائید میکنم که: «دل شیر داشتن خوب است، اما با تعمق و تدبیر!». واقعاً تعمق و تدبیری که در مورد اجرای پروگرام “روی لچی” رویدست گرفته شد، یکی از با تعمق ترین و با تدبیر ترین اقدامات آن دوره بود که چنین اقدام بزرگ  بدون مشکلات جدی بطورکل بسیار آرام و بی سرو صدا موفقانه براه انداخته شد و حتی مخالفان داؤد خان براین حقیقت مهر تائید گذاشته اند. 

اجازه بفرمائید با استفاده از فرصت در مورد نظر یک هموطن گرامی محترم جان محمد الکوزی یک تبصره بسیار کوتاه کنم که در ستون نظر سنجی ها فرموده اند: «مسألۀ آزادی زنان در افغانستان بشکل تجربوی ازطرف امریکائی ها در شهر لشکرگاه ولایت هلمند که از آن بنام امریکای کوچک هم یاد می شود، در دوران سلطنت سردار محمد ظاهر خان و سردار محمد داؤد خان شروع عملی شد..»

محترم آقای الکوزی! آنچه شما از آزادی زنان در لشکر گاه یاد آوری کرده اید، یک حالت خاص مربوط چند فامیل معدود بود که جنبۀ عام و رسمی نداشت، ولی نهضت زنان “روی لچی” در سال 1338 یک موضوع عام ویک اقدام رسمی دولت بود برای تمام کشور که تفاوت این دو موضوع از زمین تا آسمان است. از علاقمندی تان به موضوع تشکر.

در پایان میخواهم از جناب شما داکتر صاحب گرامی تشکر کنم ونیز امیدوارم که با ادامه همچو تبادل نظرها در روشن ساختن حقایق و شرح حال رویداد های مهم کشور که بخشی از تاریخ معاصرما را می سازد، گامی مثبت برداشته باشیم.